Rak podstawnokomórkowy to najczęstszy nowotwór skóry.

Rak ten jest złośliwy jedynie w miejscu, w którym się znajduje i  generalnie jest stosunkowo łagodny, rzadko daje przerzuty.

Głównym powodem powstawania jest promieniowanie słoneczne, jak również przekształcenia ze stanów przednowotworowych. Możemy wyróżnić kilka odmian w zależności od klinicznych cech:

• powierzchniowy –   odmiana o przebiegu przewlekłym,
• guzkowy – najczęściej występujący, ma postać guzka niezapalnego, otoczony jest wałem skóry o odcieniu perłowym,
• wrzodziejący –  o twardej, nacieczonej podstawie, nie leczony może naciekać mięśnie i kość leżące poniżej zmiany skórnej,
• twardzinopodobny – o porcelanowej barwie, nie ulegający rozpadowi,
• torbielowy – występujący w postaci małych, nieprzeźroczystych guzków, najczęściej na powiekach.

Leczenie jest chirurgiczne.

Typowe wycięcie chirurgiczne jest najczęściej wykorzystywaną metodą, w mniej zaawansowanych stadiach można stosować terapię fotodynamiczną lub laser CO2.

Nowotwór kolczystokomórkowy, czyli rak skóry znacznie bardziej złośliwy, posiadający skłonności do naciekającego wzrostu. Możliwe są przerzuty, najczęściej do węzłów chłonnych. Występuje on rzadziej niż nowotwór podstawnokomórkowy. Najczęściej powodem ich rozwoju są stany przedrakowe.

Czynniki prowokujące to:

• mechaniczne drażnienie,
• chemiczne środki,
• promienie słoneczne.

Częstość przerzutów zależy od głębokości inwazyjnego wzrostu, umiejscowienia i stopnia złośliwości. Częstość tą ocenia się na 2.5% do 50%.

Leczenie chirurgiczne, poprzez wycięcie w granicach zdrowych tkanek.

Choroba Pageta, czyli nowotwór śródnaskórkowy występuje zwykle w takich miejscach jak: okolice brodawki, narządów płciowych, czy odbytu. Zmiany powstają na bazie gruczołów apokrynowych.

W okolicach brodawki zmiany stanowią jednostronne ogniska o obwodowym, powolnym wzroście. Złuszczają się rumieniowo i są odgraniczone od otoczenia. Leczenie jest chirurgiczne – wycięcie chirurgiczne w granicach zdrowych tkanek.

Choroba Bowena – charakteryzuje się wystepowaniem pojedynczych lub  licznych brunatnych ognisk o powierzchni gładkiej lub hiperkeratotycznej. Są one dobrze odgraniczone od zdrowej skóry.

Przebieg i objawy.                                                                                                                                                                                                   Ogniska są bardzo różnorodne w morfologii, przybierają nierzadko nieregularne kształty w związku z tym, iż pełzakowato się szerzą. Lokalizacja najczęściej w okolicach kończyn i tułowia, Często przechodzą w nowotwór kolczystokomórkowy.

Leczenie obu nowotworów jest chirurgiczne, wymagają one usunięcia laserem CO2 lub wycięcia chirurgicznego

 Najbardziej złośliwy nowotwór skóry, powstający najczęściej na obszarze znamion barwnikowych, dający wczesne przerzuty drogą chłonną i krwionośną.

Czerniak wywodzi się z melanocytów czyli komórek barwnikowych skóry, które ulegają nowotworowej transformacji na skutek genetycznej skłonności lub ekspozycji na szkodliwe czynniki (takie jak np. słońce). Dokładne przyczyny rozwoju tego nowotworu są nieznane. Pewny natomiast jest szkodliwy wpływ opalania i to zarówno w tak zwanych solariach, jak i na słońcu. Wiadomo także, że w 10% przypadków nowotwór ten występuje rodzinnie.

W Polsce jest to 13-sty, najczęściej występujący nowotwór. Największa zapadalność na czerniaka jest w Australii, gdzie jest olbrzymie nasłonecznienie. W ostatnich sześćdziesięciu latach w USA zapadalność na czerniaka wzrosła dziesięciokrotnie.

Czynniki ryzyka:

• długotrwała ekspozycja na słońce i promieniowanie ultrafioletowe,
• oparzenia słoneczne w dzieciństwie,
• oparzenia spowodowane popiołem odroślinnym,
• wrodzone znamiona atypowe,
• bardzo duża liczba znamion barwnikowych, znamiona w miejscach drażnienia,
• kolor skóry, włosów, oczu (rasa biała, jasna karnacja, rude lub blond włosy, liczne piegi – fototypy skóry wg Fitzpatricka)
• xeroderma pigmentosum
• czerniak występujący w rodzinie lub wcześniejsze zachorowanie u tego samego pacjenta.

Typy czerniaka złośliwego

Na podstawie obrazu morfologicznego nowotworu wyróżniono kilka odmian czerniaka, różniących się częstością występowania i rokowaniem.

• Czerniak szerzący się powierzchownie – najczęstsza odmiana (60-70% przypadków), na ogół powstaje na podłożu znamion barwnikowych, zazwyczaj atypowych (dysplastycznych);
• Czerniak wywodzący się z plamy soczewicowatej – stanowi 5-20% przypadków;
• Czerniak guzkowy – najgorzej rokująca odmiana, stanowi 10-30% przypadków, wychodzi ze znamion barwnikowych bądź ze skóry zdrowej;
• Czerniak umiejscowiony na kończynach, wywodzący się z plam soczewicowatych – stanowi 5% przypadków;
• Czerniak wywodzący się ze znamion błękitnych – jest bardzo rzadki;
• Czerniak bezbarwnikowy.

Najczęstszym umiejscowieniem czerniaka jest skóra (90%), ale może on także powstawać w innych miejscach gdzie obecne są melanocyty. Może powstać ze znamienia barwnikowego lub w skórze niezmienionej. Nietypowe lokalizacje czerniaka złośliwego w obrębie skóry i błon śluzowych to:

• czerniak złośliwy błony śluzowej jamy ustnej – lokalizacja ta jest rzadka najczęściej po 40. roku życia. W połowie przypadków lokalizuje się na podniebieniu twardym, w 26% na dziąsłach i w 8% na podniebieniu miękkim,
• czerniak złośliwy przełyku – jest rzadkim nowotworem,
• czerniak złośliwy sromu i pochwy – pierwotny sromu stanowi 3-5% czerniaków u kobiet, czerniak pochwy jest rzadszy i wiąże się z gorszym rokowaniem. Pierwszym objawem zwykle jest guz w obrębie pochwy, drugą przyczyną zgłoszenia się pacjentki do lekarza są krwawienia,
• czerniak złośliwy męskich narządów płciowych – występuje bardzo rzadko, najczęściej w obrębie żołędzi albo cewki moczowej,
• czerniak złośliwy okolicy odbytu i odbytnicy – stanowi około 1% złośliwych nowotworów tej okolicy; stanowi mniej niż 1% wszystkich czerniaków. Większość chorych ma ponad 50 lat,
• czerniak złośliwy łożyska paznokcia – najczęściej kciuka i palucha, szczyt zachorowań przypada na 7. dekadę życia, częstszy jest u kobiet,
• czerniak złośliwy okolicy podeszwowej – jest częstą lokalizacją u ludzi innych ras niż biała,
• czerniak złośliwy powieki – pierwszy przypadek opisano dopiero w 1968 roku; do chwili obecnej istnieje około 50 doniesień na jego temat. Kazuistyczne przypadki czerniaka złośliwego w tym umiejscowieniu świadczą przede wszystkim o jego złym rokowaniu i równej częstości zachorowań u obu płci. Zajęcie brzegu powieki jest złym prognostykiem.

Czerniak złośliwy jest też najczęstszym nowotworem pierwotnym gałki ocznej u dorosłych, stanowiąc około 10% przypadków czerniaka. Występuje w błonie naczyniowej oka, naczyniówce i rzadziej ciałku rzęskowym i tęczówce.

Rozpoznanie

Pacjenci z grupy ryzyka oraz ci wszyscy, którzy posiadają znamiona barwnikowe, zwłaszcza takie które wcześniej nie były oglądane przez dermatologa lub chirurga, powinni zgłosić się na konsultacje.

Nierównomierne zabarwienie zmian barwnikowych, przebarwienia, odbarwienia, nietypowy przebieg naczyń w znamieniu, zmiana kształtu lub wielkości, pojawiające się owrzodzenie, stan zapalny, obwódka zapalna, mogą świadczyć o transformacji nowotworowej.

Lekarz konsultujący powinien wykonać dermatoskopię i zakwalifikować zmianę do ewentualnej interwencji chirurgicznej z badaniem histopatologicznym.

Jedynym skutecznym sposobem leczenia jest leczenie chirurgiczne.

Zmianę wycina się w miejscowym znieczuleniu z odpowiednim marginesem zdrowej skóry i wykonuje się zawsze badanie histopatologiczne w celu potwierdzenia rozpoznania oraz ustalenia stopnia zaawansowania rozwoju nowotworu, co ma ścisły związek z dalszym rokowaniem.

W profilaktyce czerniaka niemałą rolę odgrywa rozsądne korzystanie ze słońca.

Bezwzględny zakaz opalania się (na słońcu i w solarium) dotyczy przede wszystkim osób ze znamionami dysplastycznymi, a także ludzi o jasnej karnacji i mających dużą liczbę znamion. Muszą oni stosować preparaty zawierające filtry o wysokim stopniu ochrony przed promieniowaniem UVA i UVB, najlepiej tzw. blokery całkowicie chroniące przed słońcem.

Osoby nie obarczone czynnikami ryzyka także powinny zachować umiar w opalaniu i zawsze stosować kremy do opalania z filtrami, dostosowane do typu skóry.

Pamiętajmy, że w skórze niezmienionej również znajdują się komórki mogące stanowić punkt rozwoju czerniaka. Nie zapominajmy też o szybszym starzeniu się skóry i częstszym występowaniu mniej złośliwych nowotworów skóry pod wpływem przewlekłego i nadmiernego opalania się.