Nadpotliwość – przyczyny i leczenie

Pocenie a nadpotliwość

Pocenie to naturalny sposób organizmu na utratę nadmiaru ciepła. Osoby z nadmierną potliwością wydzielają pot w ilości wielokrotnie większej od przeciętnej.

Nadpotliwość to z kolei stan, w którym ciało produkuje nadmierną ilość potu, niezależnie od temperatury otoczenia czy poziomu aktywności fizycznej. Może być ona spowodowana wieloma czynnikami, w tym genetyką, problemami hormonalnymi, lekami czy chorobami. Nadpotliwość może mieć wpływ na różne części ciała, w tym dłonie, stopy, pachy i twarz.

Obie te kwestie rozwiniemy w dalszej części.

Co to jest pot?

Pot to wodnisty płyn wydzielany przez gruczoły potowe. Odgrywa pewną rolę w wydalaniu (skład potu jest zbliżony do składu moczu) i ma kluczowe znaczenie w procesie termoregulacji. Pot jest roztworem soli. U zdrowego człowieka zawiera ok. 98-99% wody oraz drobne ilości chlorków, mocznika, kwasu moczowego, amoniaku, tłuszczów i innych związków (np. potasu, wapnia, magnezu, żelaza). Jego skład różni się nieco w każdym indywidualnym przypadku, ponieważ wpływają na niego czynniki hormonalne i schorzenia. Dodatkowo jest zależny od przyjmowanych pokarmów, lekarstw, a nawet warunków klimatycznych.

Skąd się bierze pot? Pot wydzielany jest przez gruczoły potowe rozmieszczone na całej skórze.

Rozróżnia się 2 typy gruczołów potowych:

• zwykłe (ekrynowe) – małe, przeważające w liczbie, występujące w prawie całej skórze. Mają zasadnicze znaczenie w procesie termoregulacji;
• zapachowe (apokrynowe) – większe lecz występujące w mniejszej ilości, występują w skórze okolic pachowych, otoczki sutka, wzgórka łonowego, warg sromowych większych i moszny. Gruczoły zapachowe odgrywają pewną rolę w pobudzeniu płciowym. Ich czynność rozpoczyna się dopiero w okresie pokwitania.

Co to jest nadpotliwość?

Nadpotliwość, określana łacińskim terminem hyperhidrosis, jest stanem nadmiernej aktywności gruczołów potowych. Można ją podzielić na trzy grupy: pocenie uogólnione, asymetryczne i smakowe.

• Pocenie uogólnione – obejmuje skórę całego ciała. Może być spowodowane zaburzeniami termoregulacji albo czynnikami emocjonalnymi. Natomiast pocenie spowodowane działaniem wysokiej temperatury otoczenia lub przegrzania organizmu (np. podczas gorączki lub intensywnego wysiłku fizycznego) jest normalne i niezbędne dla zdrowia. Jego intensywność jest różna. Zależy od indywidualnych różnic w działaniu ośrodka termoregulacji. Pod wpływem częstych stanów gorączkowych może dojść do pewnych zaburzeń i w efekcie do nadpotliwości niefizjologicznej.
• Nadmierne pocenie może występować przy cukrzycy, nadczynności tarczycy, nowotworach złośliwych, menopauzie, otyłości. Pocenie o podłożu psychicznym dotyczy najczęściej dłoni, stóp, pach, pachwin i twarzy, ale może także obejmować skórę całego ciała. Pojawia się zazwyczaj napadowo pod wpływem bodźców emocjonalnych. Dotyczy najczęściej ludzi młodych – młodzieży, a czasem nawet dzieci. Nadmierna potliwość u młodzieży zazwyczaj związana jest z okresem dojrzewania, a ściślej z zachodzącą wówczas burzą hormonalną. Jeżeli zwykłe środki higieniczne nie pomagają należy zgłosić się do lekarza – dermatologa. Niekiedy należy stosować środki zmniejszające potliwość.
• Pocenie asymetryczne jest wynikiem zaburzeń w działaniu układu nerwowego.
• Pocenie smakowe pojawia się po zjedzeniu gorących lub pikantnych potraw, dotyczący nosa, czoła i warg. Zazwyczaj występuje fizjologicznie.

Nadmierne pocenie się jakiejś jednej części ciała zwykle związane jest z reakcją emocjonalną na stres. Najczęściej mamy w tym wypadku do czynienia z poceniem się dłoni, które w skrajnych przypadkach mogą być nieustannie wilgotne, co powoduje oczywisty dyskomfort. W reakcji na stres mogą się też pocić pachy lub inne części ciała. Ale mogą być również inne przyczyny takiego stanu rzeczy – zaburzenia hormonalne, niewłaściwa dieta, a nawet niewłaściwe kosmetyki. Stosowanie środków uspokajających czy doraźnych preparatów zmniejszających wydzielanie potu, może pomóc w łagodzeniu objawów, natomiast nie usunie przyczyny nadmiernej potliwości.

Ocenia się, że nawet 1% populacji cierpi na jedną z odmian nadmiernej potliwości. Dolegliwości zwykle pojawiają się w drugiej lub w trzeciej dekadzie życia.

Rodzaje nadpotliwości

Wyróżnia się dwa rodzaje nadpotliwości:

• Uogólniona, obejmująca całe ciało – występuje znacznie rzadziej i zwykle jest następstwem współistniejącej choroby, takiej jak infekcja, cukrzyca lub nadczynność tarczycy. Nadmierna potliwość zazwyczaj zanika pod wpływem leczenia podstawowej choroby.
• Miejscowa nadmierna potliwość – to odmiana którą spotyka się częściej. Jest chorobą uwarunkowaną genetycznie polegającą na nadmiernej stymulacji przez układ współczulny gruczołów potowych. Dotyczy stóp, dłoni, a także w około 30-40% przypadków pach. Rzadziej, nadmierna potliwość obejmuje twarz. Jeszcze rzadszym zjawiskiem jest nadmierne pocenie się twarzy wywoływane przez gorące lub pikantne potrawy.

Nadmierna potliwość powodują nadreaktywne gruczoły potowe, których największa koncentracja znajduje się na dłoniowej stronie rąk, stopach, skórze pach i twarzy.

Jakie są przyczyny nadmiernego pocenia?

Nadmierne pocenie ma najczęściej charakter emocjonalny i zazwyczaj dotyczy pach, dłoni, stóp i pachwin. Przyczyną nadmiernego pocenia mogą być też choroby ogólnoustrojowe, np. cukrzyca, nadczynność tarczycy, gruźlica i choroby nerek, malaria. W tej sytuacji leczenie nadpotliwości polega na usunięciu choroby głównej.

Pocenie jest zazwyczaj stanem zupełnie fizjologicznym, jednak jego nasilenie może być niezwykle uciążliwe. Można mu zapobiegać stosując ogólnie dostępne preparaty o działaniu antyperspiracyjnym. Jeśli jednak jest wyjątkowo nasilone, stanowi wskazanie do leczenia. Nadpotliwość można leczyć ogólnie neuroleptykami i lekami hamującymi czynność gruczołów potowych. Terapia może być prowadzona tylko pod kontrolą lekarza i na jego zlecenie.
Czy nadmierne pocenie zawsze jest chorobą?

Nadmierne wydzielanie się potu jest często objawem fizjologicznym, zależnym od sytuacji, w jakiej znalazł się nasz organizm, a nie wynikiem choroby. Może tak być np. w wypadku tzw. pocenia smakowego, występującego po spożyciu gorących lub pikantnych potraw. W tej sytuacji następuje czasem gwałtowne pocenie się nosa i warg oraz czoła. Czasem jednak przyczyną tego rodzaju nadpotliwości jest uszkodzenie układu nerwowego. Ocena czy mamy do czynienia z objawem fizjologicznym, czy też z chorobą zależy od okoliczności i nasilenia objawów.

Diagnostyka nadpotliwości

Diagnozowanie nadpotliwości polega na przeprowadzeniu dokładnego wywiadu medycznego oraz ocenie objawów i skutków nadmiernej potliwości u pacjenta. Lekarz może również skierować pacjenta na badania laboratoryjne w celu wykluczenia innych schorzeń. Istnieją różne metody diagnostyczne, takie jak testy przesiewowe, ocena natężenia potu w poszczególnych miejscach oraz badania hormonalne.

Nadmierne pocenie smakowe

Nadmierne pocenie smakowe to specyficzny rodzaj nadpotliwości, który dotyczy miejsc takich jak głowa, szyja oraz okolica twarzy. Przyczyny nadmiernej potliwości smakowej mogą być różnorodne, takie jak nadczynność tarczycy, zaburzenia hormonalne czy nerwowe.

Zapobieganie

Zapobieganie polega na unikaniu czynników wywołujących wydzielanie potu, czyli przegrzania, nagłych zmian temperatury, stresu, potraw i napojów które stymulują gruczoły potowe. Pomocne może być stosowanie bielizny i ubrań z naturalnych materiałów, pozwalają one skórze swobodniej oddychać.

Higiena osobista, czy używanie antyperspirantów może łagodzić problem nadpotliwości u części pacjentów.

Leczenie nadpotliwości

Leczenie nadpotliwości pierwotnej jest kilkustopniowe. Lekami pierwszego rzutu są dezodoranty ze zwiększoną zawartością chlorku glinu.

Jeśli ta metoda nie wystarcza, należy rozważyć leczenie toksyną botulinową. Preparaty toksyny botulinowej w rękach doświadczonego lekarza są bezpieczne, dają bardzo mało efektów ubocznych i nie powodują efektu „uzależnienia”.

Innym rozwiązaniem jest Infini RF (fale radiowe, promieniowanie radiowe, ang.radiofrequency) to promieniowanie elektromagnetyczne wywoływane przez prąd przemienny płynący między elektrodami. Zabieg polega na zniszczeniu gruczołów potowych w głębokich warstwach skóry.

Kolejnymi sposobami leczenia nadpotliwości są metody inwazyjne, takie jak sympatektomia – zabieg chirurgiczny polegający na usunięciu lub blokowaniu niektórych nerwów współczulnych, które kontrolują wydzielanie potu. Leczenie operacyjne może być zalecane w przypadku nadpotliwości, która nie reaguje na inne formy leczenia. Dodatkowo ważna jest również edukacja pacjenta dotycząca prawidłowej higieny i redukcji czynników stresowych, które mogą wpływać na nasilenie nadmiernego pocenia.